Showing posts with label Short Story (in Zokam). Show all posts
Showing posts with label Short Story (in Zokam). Show all posts

02 April 2011

Innkuan Limchiin leh Kholai Maipho


Family drama and public mask

Dr. David Vumlallian Zou

Guatui kiah hun ahia, Delhi ah khua a niim hi. Van lai zawl ah monsoon meilumte kikhol khawm ua, Hindu guatui pasiante khompi bawl ma abang uhi. Tuaziah in, kholum a awl deu a, hinanleh ulsa kai in chi a man deldul hi. Khat vei vei electric meigui, gintat lou pi’a mit thei zel ahiman in, nitah anhuan a kipan pai hi. Mei ahing mit a kho-ul leh khosa akigawm leh, inn sung pen meidil nou khat suah hi. Tuni apat Machismo in belta neu a anhuan dan a tha zil ngai hi. Machismo pen Zoukam ahisih a, Spain mite ham a “macho” apat hing piang ahi. Tuaziah in a lawm-le-gual ten ama a nouhatna din, Macho achi zel uhi. Zoukam a Macho min tahtah pen min sau dendun pikhat ahi. Tuaziah in namdangte mai ah, Macho chi’n ama leh ama akipulah zel hi. Brazil ah zong Macho hiding ut mi tampi um, kichi sam hiven.

Macho in an ahuan zou sawt lou in electric mei ahing mit petma hi. A bu-le-me huan zong neh apha na diai kithei lou hi. Ama pen pasal tahtah – “ki-pa sah” – kichite pawl ahia, innsung nasem a kichiil ngai lou khat ahi. A pa zong a “ki-pa sah” mama khat ahia, apa dung sun zong chithei ahi. Khovel a asil zau pen khat ahileh, “Zi thu mang pa” akichi khah ding ahi laizang hi. Tuaziah in Macho in khovel a sil zousia numei na leh pasal na in a khen hi. Anhuan pen numei na ahisah a, office kai pen pasal na ahisah hi. Tuaziah in a office a Sapnu bang Macho ngaidan toh kituah khol lou hi. Hithei leh, tulai numei ten zong Arab gam a Muslim numeite dan in dial toh a lu uh atuam ding uh adeisah hi. Numei-te anhuanbu (kitchen) sung ah khum chimit siang din adei hi. Macho gendan hileh, “Tami Bible deidan hizuh a …” Hinanleh Manipur a azi oja income a enla zel a, asepna vang a dei vawt sih hi. Azi tha tang a sem ding, hausate toh kitheisiam in substitute ala hi. Zodawn naupang-te “siamna substitute” toh kitoudel dia lemguat asuah uhi.

Dahkal khat zou vel in mei ahing taang kia a, innsung a huibawm (fan) te zong hing kipei kia hi. Zan dah 9 vel ahia, koima’n lup ding don nai lou hi. Macho in zong chimthoina din TV a en hi. TV kinialna – “Talk Show” – khat asuah laitah ahi. Kol numei nal tah leh fel tah khat in Sapham leh Kolham kigawm (Hinglish) in, hichin thu ahing gen hi:

“Tunai 2002 Survey khat in tami a musuah hi. India a numei 45% in pasal khutlum, domestic violence thuah kha uhi. Pasal ten numei tung a thunei utna leh domestic violence kisiamtan na din paulap tampi anei uhi. Atangpi in a culture utoh kituah in, tribal tawndan, Bible, Koran leh Hindu laisiangthou chite vel a pansan uhi. Tami sil dih ahiai?”

Tami dotna toh kisai ngaidan tampi um hi. Papi leh nupi smart deu a kichei ni ten numei dinmun dopsangna (empowerment) apanpi uhi. Alangkhat ah Hindu leh Muslim kuulmut mel po deu mai, puantual san sil, khamul kai nelnul mi ni atou ua, numei-te pasal nuai ah kituhlut ding poimo dan nasatah in agen uhi. Macho in nidang in Hindu leh Muslim kuulmute a musit a, hinanleh tami TV show apat a “sakhomitna” uh angai sang zou hi. Tua khamul kai nelnumte gel en in, a lungsim ah, “Christian lou din pamai na uh chia …” achi hi. TV kinialna hing sousang deudeu in, Macho party-ten gen ding tasam deudeu ua, chimo kisa in Koran vel apat numei musitna Laisiangthou bung-le-chang a pholkhe zungzung uhi. A party ten guallel ding ahi chi zau in, Macho in a TV mit a, lungthah sim in lupna lam azuan hi. Ama ngen in lupna tung ah a kilomlia ta hi.

Tua laitah in a zi Chingnu leh atanu pen Rajdhani meileng tung ah tuang na lai ding uhi. Tuni sunkim vel in New Delhi railway station apat kipan ua, dahkal 36 sung vel in Gauhati atung ding uhi. A zi-le-ta te pei ding un kivaihahna bangma um lou hi. A tanu beh nuasia leh Macho ut hi. Hinanleh a tanu in anu azui nuam zaw hi. Apeisa ni thum vel a innsung uah buaina meipi zing den hi. Delhi vanlai zawl a, Hindu meilum pasian ten Macho te innsung kimawlna azat hileh a kilawm hi. Azi-le-tanu Delhi ahing tun apat a lungthana ding atam hi.

Macho in clerk a sepna kum sawt ta a, ningkum a promotion amu apat Delhi ah ki transfer hi. UDC apat Assistant Grade in a kaisang hi. A tanu Linda 15 August a piang ahia, khatvei ni’n kum 12 achinna pianni a lawm uhi. National Holiday khat toh zong kituah kha a, kizen sawnsawn hi. A birthday ni’n Chingnu in a tanu adin khedap mantam sim khat a guh in a leisah hi. Apa thei ding a zau ziah un, a lawmten Birthday Present a piah chi’n a lep uhi. Macho in a tanu a it a, atahtah in zong a duat nuam hi. Hinanleh pasal “ki-pa sah” ahiziah in, atanu pen numei umdan a a-um ding adei hi. Alungsim ah duat ut nanleh, Macho a tanu a hambawl a, “Numei, na hun in um in …” chi khu a kamsuah tangpi ahi. Tuaziah in a tanu adin bangma a leisah ngai sih hi. Adihtah in, Macho in ta numei sang in ta pasal adei zaw hi. Mihing deidan leh Pasian lemguat lah kibang gige lou hi. Azi in pen ta pasal sang in ta numei ma adei zaw hi. Ta pasal a nei lou ziah in, Macho pen khat veivei akilungleng sah phuat hi. Tam bang umdan a zi Chingnu in a shi zadah vawt thu khat ahi.

Naupang poimo silte leh innsung tahsapna zong Macho in athei vateh sih hi. Zong athei nuam sih hi. Chingnu zong Manipur a oja sepna nei ahiziah in, innsung van leina din sum a maidoh thei zel hi. Atahtah in, innsung van poimo tampi a zi in aguh lei ngen ahi. Hinanleh Macho lungthah ding venna in, tanaute leh lawm-le-gualte silpiah (gift) dan ngen a minvaw uhi. Atanu birthday ni’n, Chingnu in Computer second-hand hoitah khat a innveng-te kung ah instalment apiah din ana la hi. Tami zong birthday present dan a minvaw ahi. Sil tampi mihing in selmang thei a, hinanleh sil zousia hun teng in kisel thei lou hi. Macho in a tanu khedap pen mankhe lou hi. Hinanleh Computer “present” thu pen, birthday zingni a, a innvengte tate leidawn apat ahing pitkhia (leak) kha laizang hi.

Tuachin Macho te innsung ah zinbu leng hi. A zi-le-tanu gamtatdan angaisun leh a lungthah mama a, hilpil ding a tum tinten hi. Office kikhah zou in “overtime” bangtan ama tham in, nitah inn lam ahing zuan hi. Khosiat laitah ahia, Macho in hitang-buakhu avei hi. Anahkhua zong asan vawt hi. Nitah Delhi lampite ah gari dim in, traffic a pumbuai hi. Office apat ahing kipat in khua kinim in, kawlphe leh vangin a huaise deudeu hi. Satin khu nanleh, Macho a pumtang in a tetawp dildel hi. Zekai tah leh thumu kisa deu mai in, Macho inn ahing tung hi. Guanuai ah abuakhu vei ahuaise deudeu a, alutang a sa vawt hi. Tualaitah in, a tanu in a khedap tha bun in computer phung ah ana tou linlen hi. Tuami agalmu leh a lungthahna akuang hi. Innsung zong lutman lou phial in, Macho in, “Computer koi hing present e?” chi’n azi leh atanu ahing thusit ta hi.

“I innveng te hing present” chin a tanu’n adawng ngal hi.

“Gen tha kia di … Koi in e?” chi’n Macho in agum dot kia a, mitdim zen in a zi a en phei hi.

A tanu zusip-vasip abang hiau hi. A kellu phum uh kitheikia hidi’a gingmaw in, Chingnu’n kisuangla sim kawm in hichin a dawng hi.

“I innveng te’n kiman deu a instalment a lei dia ahing piah uh ahi”.

“Bang dia ei leh ei kisol ding” chi’n Macho ahing kitawh hang a, a zi umna ahing zuan hi.

“Na lungthah ding ka zau man ua …” chi’a a tanu’n ahing hamkhe kia hi.

“Eh, numei! Ham ngam nalai maw?” chi’n a tanu pheta a beng man ta hi.

Atanu ahing kap a, tuabep in a zi zong kisum zou non lou hi.

“Kholai ah lah vakhu bang in na nunneem a, inn sung ah humpi nelkai na bang in! Bang dia innsung a lungthah nang agam-alei a na hichi sui ahiai?” Chingnu’n achi hi.

“Nang ziah a ve! Nang ziah! Na leptat ziah akhu!” chi’n Macho in a dawng hi.

“Eh, kei um sih leng nang zong bang ma hituan sih va teh! Bang dia nang hichi musit ahiai? Bang dia theisiam lou!” chi’n Chingnu aw-sang deu in ahing ham hi.

“Nang bang numei thei ngai sing. Numei phiangsan, bang kisa leltah na hia? Ta pasal zong nei lou” chi’n Macho in azi a dugaw et hi.

Tami hiatnei deu a thu kigen pen azi in pawna petma a, shi ta zaw vang achi hi.

“Bangma hisih ma ing e! Ta pasal zong nei sih ma ing. Zing chiang mama in inn lam ah kile vang” chi’n Chingnu’n a pasal a galgih a, ahing kikou zah hi.

Macho zong tuabep in a hing kitawh hang zosem a, akitom ta hi: “Pei aw, tu mama in, na inn ah kipei in! Na lim na mel zong munuam sing!” achi’n a zi awm sawn leh bet athua a, inn mai kot lam ah asawn pawt hi.

“Pa, hunsah phot un” Linda in aw-liing kawm in achi a, a nu inn sung ah a kailut kia hi.

Inn pulam ah hui-le-gua gin kiza hi. Tualai tah in electric mei thakhat in ahing mit hi. Macho-te innkuan limchiin (drama) zong ahing tawp thei guih hi. Zan lup hun toh hing kituah tou pai a, hamlou phunlou in lupna tung a zuan chiat uhi. Zingkal in office kai din Macho kuan a, Chingnu-te nuta in taatkal meileng ticket toh Lamka lam ana zuan ta uhi. Macho in ahi chi athei thou hi. Alungsim ah tambang in a ngaisun hi, “Pasal, ka pa tapa, koimo kizawlzawl sih va, a kitung tal deudeu hi”.

* * * *

TV Talk Show a et zou in, agil kial lah bang va la bang in a um hi. A anhuan nehpha seng lou dan ahi. Tuachin Macho a ngen in ahing lum ta hi. Zingkal khuavah in a innsung thawm hau huai dan athei khia a, nidang sang a bai zaw sem in office atung hi. Alawmte’n Macho a zatat ua, etton tah asa ua, a promotion mu zong a pahtat mama uhi. Kholai ah mikukal leh minumnem a kithei ahi. Tuaziah in a zi kung ah, “Kholai mi’n hing zatat thou na ve aw, nang maimai hiteh ahing simmaw” achi mun mama hi. Innsung mualphou ding venna in, Chingnu in a pasal umdan-te leh “domestic violence” zousia chillum toh aval zel hi. Chingnu “silence” leh Macho “violence” in kum tampi kitheisiamna khat ana nei uhi. Hinanleh zanni’a innkuan drama pen nidang bang lou in, tangthu tawpna dan abang ta hi. Aban um nalai hileh zong, tu dinmun in pen abei ahi ta.

Ni-le-hate hing kivei zel in, Macho zong office kai zel in, inn ahing tung zel hi. A bu-le-me huante zong nethei deu ta hi. Azite pei zou kal ni ding vel in, Pasian ni khat biahinn ava kai hi. Kikhop tawp in, Numei Pawl-te Chairperson nu’n Macho a houpi a,

“Chingnu-te nuta bang chi kal a inn lam na pei uh ahia? Delhi a umum uh kisa a, Lamka lam na tung man hiau uh. Zanni a New Bazaar a siltung bang chidan ahiai?” achi ta hi.

“Bang thu la, New Bazaar a siltung ka thei lou” Macho in a chi hi.

“Kou zong internet apat ka thei kha laizang uhi. Zogam.net apat. Sepaih-te toh helte New Bazaar a kikaptuahna ah civil mi ni shi in, numei naupang khat liam …” Chairperson nu’n achi hi.

“Lamka lam news ngaina mawng ave le” chi’n Macho in adawng a, anui hi.

“Na tanu min bang atai? Linda atai … naupang liam pen ama min a bang sim a”.

“Ing! Linda, Linda ave le … Bangchi e?” chi’n Macho zong thakhat in amaisuah hing kidang a, a aw ahing kiling zou hial hi. Thakhat a kehkia abang mai hi. Macho lungsim van akhai abang hi. Gen ding athei sih hi. Tualaitah in, atanu khu a shi mo, ahing mo kithei lou hi.

“Bang chidan e, Chairperson-pi, thuchian zaw na thei ei?” patau tah in ahing dong kia hi.

“Bazaar kai mitam laitah a kikap tuah ahi ua, Chingnu-te nuta in asat laitah tuakha hiva ka chithu hi. Naupang liam pen internet news ah Linda kum 12 mi kichi hileh kilawm in thei ngel ing. Anu toh New Bazaar a melei dia kuan chi’n a report uhi”.

“Khoh vawt e! Chiangkot leh mankhong kituah kichi tammi hiven” chi’n Macho amai mual vawt hi.

“Khongai aw, huchi ahileh innlam phone paivai. Nau pen adinmun hoina va. Lung himaw nai sin. Hoi din lamen ing” Chairperson-pi in achi’n a henep sawm hi.

Bangteng kigen nanleh, Macho pen alung himaw tinten hi. Azi-le-tanu toh a kihou nukhia pen a phoh tha a, a tanu ka aw leh ka mel a mitha in hing kilang hi. Inn tun a phone a bawl pai uleh, Lamka lam line a kimu zou sih hi. BSNL-te phone line pen ahichi thei zel ma ahi. “All lines in this route are busy; please try after sometime” chi’n computer a numei aw khat in a dawng giap hi. Sawmvei zavei a bawl vang un, bangma a phatuan sih hi.

“Bang teng hileh, zing ah phone mai vai. Kou zong na try va ung, nang zong na try in. Thuchian zaw na thei leh hing zasah pai in aw” Chairperson-pi in achi ta hi.

Macho in zong innlam a zuan ta hi. Innsung alut in, computer mai a a tanu touna a mu hi. Macho in atanu a gum houpi gige vang in, a lungsim tawng ah a it mama hi. Numei ahivang in, Linda in pasal lungsim aneina tampi um hi. Tuaziah a apa’n, “Numei, na hun in um in” achi gige ahi zaw hi. Hinanleh atahtah in Macho in alungsim ah Linda umdan tampi a kipahpi hi. Linda pen ta pasal dinmun a a-et chiang in, a lungdam pi a, alungsim adap nui zel hi. Hinanleh Lindan pen ta numei dinmun a a-et chiang in, “Numei, na hun in um in” achi kha zel hi. Innsung ah ama ngen a tou in, phamat lou in phone abawl zel hi. Hinanleh a line a shi vawt hi. Zansawt nua in singpi ahing awm a, singpi dawn zou in lum ding a kisa hi. Zankim ihsip nua in lupna lam ahing zuan ta hi. A ihmut asuah sih. Alum zel a athou zel hi. Khua vah angah bawl hi. Tuami zan adam sung a zan sawt penpen hidin a ngaisun hi.

Macho in a tanu gel tha zel a, ama neulai hun pou a zil tha kia hi. Linda in anu a itdan ama neulai toh kisun asahna pou a um hi. Macho neulai in zong anu-le-pate na kihau zel ua, zong na kivaw tham uhi. Ui-le-kel bang chi thei ahi uhi. Tua ama leh azi, Chingnu ma bang in. Gendan tuam in gen lei, ama leh azi pen nudung sun padung sun, chi zaw ding hi va. Tualai in singtang zodawn lam ah khosa uhi. Apa’n numei sawltah na asem hi. Chillai in, “tirkouh” ana chi phuat uhi. Apa pen Meitei lailui a anisuba tan na zou dan ahia, amau hun adia Zoukual a laisiam pawl ahi nalai uhi. Numei sawltah ahiziah in khochin a innsung kituah lou teng a lem tou a, hinanleh ama inn sung pen thangmai loupa suah zel hi. Bial-fang a kuan thimthem ngai ahiziah in, a zi-le-tate toh hun deibang in zong azang man sih hi. Inn a a-um sunsun chiang in zong, innsung buaina a tam nuam hi. Sawltapu in a zi-le-tate a hawmtho mama a, a phun sansan hi. Nasep lam, laisim lam leh biahna lam hitaleh a zi-le-tate alungtung zou mama sih hi. Akhual zin gamva na a mi zi hoi leh mi ta hoi teng ava mu a, tuaziah in a innkuan pite toh a tehkah den hi. A innkuan pite a tom sansan hi. Khat vei teng a zi-le-taten thuah hamsa asa hun uh a um hi.

Nitahkhat anu-le-pa kihau dan Macho in a photha kia hi. Zodawn electric meivah tun louna mun ahia, kerosene lartin (lantern) khat innsung ah a vah hi. Lartin pen naupang-te laisimna dia kizang zel hinanleh, tuami zan in innkuan drama bawlna din a zang uhi. Anu-le-pa bang kitu uh adia chi athei chian non vateh sih hi. Hinanleh apa’n a sambu-chiing ah anu aman a, nivei thumvei a beng ngaungau hi. Anu’n a thuh kia sih hi. Tualai in Macho pen Linda-te gual ma ahi ding hi. Naupang chima tah, agual lel lam apanpi a, Macho in anu alungsiat deudeu hi. Unau sagi vela ahi ua, chimaw kisa in a honka nainai uhi. Macho pen a hangsan deu hiding hiven, “Pa, hun sah tan” ahing chi hi. Tua bep in, apa’n chimo beidong atate enphei in, a drama a hunsah ta hi. Lunghimaw in, a innsah a innhang in ahing del uhi. Khenkhat in Macho nu a mosiat ua, khenkhat in apa a awimo dap uhi. Hunsawtpi nua thu ahi ta. Hinanleh apa thugen khat athei tha a, “Belkheng pa’n bel hoina dia a saat ahi” chi ahi. Tualeh anu’n, “Kei thuampua bang maimai a na hing ngaisun ta lawm!” chi’n a kap hi. Tua a hisap tha leh, anu thugen zong khiatna khat um in athei hi. Buddha in mawngsing nuai a navahna nirvana amu bang dandeu in, thakhat in a lungsim mit ahing vah hi. “Hi ngut ma e!” achi hi. Anu khu thuampua bel-le-kuang bang a soisah din a phal sih hi. Alungsim ah tam bang ngaisutna ahing lut hi: “Linda in zong anu Chingnu hichi’a a it adiai? Ken ka zi ka chi pen, ka tanu adia anu hi ngut ma ve aw maw? Pasal mit maimai a sil teng et pen bukim zou lou ma hi. Mit lang khat sang in mit langni in muna zau zaw leh thuh zaw nei hi. Linda in kei apa bang chi’n ahing mu diai i zaw? Linda, ka tanu, hing heisan sin! Linda, bawi nu, hing peisan sin!” chi’n Macho ahing kapkhe khongkhong a, hitui naptui toh akiteh hi. Apichin nua a hichi bang a akah lam, Macho in athei ngai sih hi. A kakhiat zou in, a puahgih zang deu abang hi. A ihmu thei pai a, hinanleh dahkal 4 zou vel in khua ahing vahpai ta hi.

Zingkal a thotho in Macho in phone a bawl pai a, line a mu tuan sih. Nidang bang in office a va kai a, hinanleh a lungsim puagih kupna ding hun lemtang a um sih hi. Nitah dah 6 vel, inn a tun in Chairperson-pi in Macho a phone a, Zogam.net news apat Lamka phone line teng kisia chi report ahing hil uhi. Hinanleh lametna abei nua in,BSNL-te line a peithei kia ta hi. Zanlam ahi ta hi. Macho in Lamka a tanaute inn khat a phone pai leh ana lum man ta uhi. Hinanleh ahing thou kia ua, sawtpi akihou uhi. Atanu Linda pen liam petma a, hinanleh doctor ten a dinmun zauhuai lou in agen uhi. Thautang baleng in a baan veilam kha a, hinanleh hamphat huai tah in, a gu sukha lou vanglah hi. Azi Chingnu pen bangma chi lou dan ahi. Macho in a tanu a phone ut tinten a, hinanleh hospital ah phone a um sih hi. Azi zong a houpi ut sam a, nanleh apat dan ding abeidong hi. Khatveivei, suti nget a Lamka phah mai ding bang a ngaisun hi. Hitaleh, Lamka atun chiang in bang agen diai?

Ni khat vel hichia lungsim khensatna kichian nei thei lou in a um hi. Atawp ah, zum-le-saili a koima shi lou chi’n a sungte inn a phone hi. Azi ana um laitah ahia, phone ala hi. Aman zong Linda tanchin a dong pai hi. Chingnu’n Macho phone ding lamen seng lou a, lamdang a sa sim hi. “Hoina ung, bang ma lunghimaw ding um sih!” chi’n phone a koi ta hi. Tomkhat zou in Macho in Chingnu a phone kia a, Linda a houpi theina din mobile number khat a ngen hi. Atanaute uh number khat a pia a, azingni zingkal dah 8 vel in Linda leh apa kihou din a guanggal ta uhi. Linda in apa tung ah hasiatna nei nanleh a itna bei tuan lou hiding hiven, apa toh kihou ding a ngahla hi. Dah 8 chet in Macho in ahing phone petma a, “Hello, Linda!” achi hi.

“Pa, bang e nagen nuam?” chi’n Linda in zauthawng sim hileh kilawm in adawng hi. Atanu in “Pa” chia a dawnna aw a zahleh, thakhat in a hasiattha bang asuah a, a heiteng ama khoikha a, tomkhat hamthei lou in a um hi.

“Pa, bang thu e?” Linda in ahing chi kia hi.

“Eh, bawinu, bangma hi sih e …i aw … Ahhh…” chi’n Macho kisum zou lou in, ahitui ahing luang hi.

Linda in apa aw-suah nidang toh kibang lou a neem in athei a, hun peisa ah apa’n “numei” ahilou leh “Linda” chi ngen in ahan zel hi. Tuzing kal a apa’n “Bawinu, bangma hi sih e” chi a zah in lamdang sahna leh kipahna in adim a, apa a ngaina akuang tha sah hi. Gen ding thei zoh lou in, Linda in

“Pa na hitang a dam tai?” a chi’n hi.

“Ka hitang maw, dam ding hi ta. Nangla bang na chi ei? Zanni zan in ihmu lou in ka hing gel hi. Hing houpi pai ding ka chi leh phone line sawtpi a buai hi. Suti ka mu leh kei zong Lamka ka hing pha sawm hi”.

Chingnu in Linda leh apa kihoudan amu leh, apasal tung a alungthana akiam zou hi. A pasal in zong a tanu ngai mama, hoh mama ahi, chi athei bep in Macho ahepitha asuah phial hi. Gintat khol loupi’a a pasal in a phone dan bang a gel kia a, alungsim a nip hiaihiai hi.

Macho in suti anget leh amu petma a, Lamka ahing tung ta hi. Atuntun in hospital lam azuan pai a, a zi-le-tanu toh a kimu uhi. Shi-le-hing kimu bang in a tanu a ngawngkawi ta a, a hitui ahing luang hi. Azi in zong apasal umdan kikhel asa a, lamdang asa a, kipahnan adim hi. A lungthahna teng huipi leh guapi nua a gialtui bang in a zulmang siang hi. Laphuahtu’n “Kipahna’n ka biangki ah luanhi aluang” ana chi khu athaw ta uhi. A gei ua lum damlou-te leh zatou inn ngahte’n, tami innkuan drama a en uhi. Linda hima awlawl in hing dam ta hi. Tahsa leh lungsim liamna tampi hun in a sudam thei a, nanleh melchihna din hima-pawn a nuasia vateh hi.

Innkuan Limchiin leh Kholai Maipho (Family drama and public mask)

Dr. David Vumlallian Zou

Guatui kiah hun ahia, Delhi ah khua a niim hi. Van lai zawl ah monsoon meilumte kikhol khawm ua, Hindu guatui pasiante khompi bawl ma abang uhi. Tuaziah in, kholum a awl deu a, hinanleh ulsa kai in chi a man deldul hi. Khat vei vei electric meigui, gintat lou pi’a mit thei zel ahiman in, nitah anhuan a kipan pai hi. Mei ahing mit a kho-ul leh khosa akigawm leh, inn sung pen meidil nou khat suah hi. Tuni apat Machismo in belta neu a anhuan dan a tha zil ngai hi. Machismo pen Zoukam ahisih a, Spain mite ham a “macho” apat hing piang ahi. Tuaziah in a lawm-le-gual ten ama a nouhatna din, Macho achi zel uhi. Zoukam a Macho min tahtah pen min sau dendun pikhat ahi. Tuaziah in namdangte mai ah, Macho chi’n ama leh ama akipulah zel hi. Brazil ah zong Macho hiding ut mi tampi um, kichi sam hiven.

Macho in an ahuan zou sawt lou in electric mei ahing mit petma hi. A bu-le-me huan zong neh apha na diai kithei lou hi. Ama pen pasal tahtah – “ki-pa sah” – kichite pawl ahia, innsung nasem a kichiil ngai lou khat ahi. A pa zong a “ki-pa sah” mama khat ahia, apa dung sun zong chithei ahi. Khovel a asil zau pen khat ahileh, “Zi thu mang pa” akichi khah ding ahi laizang hi. Tuaziah in Macho in khovel a sil zousia numei na leh pasal na in a khen hi. Anhuan pen numei na ahisah a, office kai pen pasal na ahisah hi. Tuaziah in a office a Sapnu bang Macho ngaidan toh kituah khol lou hi. Hithei leh, tulai numei ten zong Arab gam a Muslim numeite dan in dial toh a lu uh atuam ding uh adeisah hi. Numei-te anhuanbu (kitchen) sung ah khum chimit siang din adei hi. Macho gendan hileh, “Tami Bible deidan hizuh a …” Hinanleh Manipur a azi oja income a enla zel a, asepna vang a dei vawt sih hi. Azi tha tang a sem ding, hausate toh kitheisiam in substitute ala hi. Zodawn naupang-te “siamna substitute” toh kitoudel dia lemguat asuah uhi.

Dahkal khat zou vel in mei ahing taang kia a, innsung a huibawm (fan) te zong hing kipei kia hi. Zan dah 9 vel ahia, koima’n lup ding don nai lou hi. Macho in zong chimthoina din TV a en hi. TV kinialna – “Talk Show” – khat asuah laitah ahi. Kol numei nal tah leh fel tah khat in Sapham leh Kolham kigawm (Hinglish) in, hichin thu ahing gen hi:

“Tunai 2002 Survey khat in tami a musuah hi. India a numei 45% in pasal khutlum, domestic violence thuah kha uhi. Pasal ten numei tung a thunei utna leh domestic violence kisiamtan na din paulap tampi anei uhi. Atangpi in a culture utoh kituah in, tribal tawndan, Bible, Koran leh Hindu laisiangthou chite vel a pansan uhi. Tami sil dih ahiai?”

Tami dotna toh kisai ngaidan tampi um hi. Papi leh nupi smart deu a kichei ni ten numei dinmun dopsangna (empowerment) apanpi uhi. Alangkhat ah Hindu leh Muslim kuulmut mel po deu mai, puantual san sil, khamul kai nelnul mi ni atou ua, numei-te pasal nuai ah kituhlut ding poimo dan nasatah in agen uhi. Macho in nidang in Hindu leh Muslim kuulmute a musit a, hinanleh tami TV show apat a “sakhomitna” uh angai sang zou hi. Tua khamul kai nelnumte gel en in, a lungsim ah, “Christian lou din pamai na uh chia …” achi hi. TV kinialna hing sousang deudeu in, Macho party-ten gen ding tasam deudeu ua, chimo kisa in Koran vel apat numei musitna Laisiangthou bung-le-chang a pholkhe zungzung uhi. A party ten guallel ding ahi chi zau in, Macho in a TV mit a, lungthah sim in lupna lam azuan hi. Ama ngen in lupna tung ah a kilomlia ta hi.

Tua laitah in a zi Chingnu leh atanu pen Rajdhani meileng tung ah tuang na lai ding uhi. Tuni sunkim vel in New Delhi railway station apat kipan ua, dahkal 36 sung vel in Gauhati atung ding uhi. A zi-le-ta te pei ding un kivaihahna bangma um lou hi. A tanu beh nuasia leh Macho ut hi. Hinanleh a tanu in anu azui nuam zaw hi. Apeisa ni thum vel a innsung uah buaina meipi zing den hi. Delhi vanlai zawl a, Hindu meilum pasian ten Macho te innsung kimawlna azat hileh a kilawm hi. Azi-le-tanu Delhi ahing tun apat a lungthana ding atam hi.

Macho in clerk a sepna kum sawt ta a, ningkum a promotion amu apat Delhi ah ki transfer hi. UDC apat Assistant Grade in a kaisang hi. A tanu Linda 15 August a piang ahia, khatvei ni’n kum 12 achinna pianni a lawm uhi. National Holiday khat toh zong kituah kha a, kizen sawnsawn hi. A birthday ni’n Chingnu in a tanu adin khedap mantam sim khat a guh in a leisah hi. Apa thei ding a zau ziah un, a lawmten Birthday Present a piah chi’n a lep uhi. Macho in a tanu a it a, atahtah in zong a duat nuam hi. Hinanleh pasal “ki-pa sah” ahiziah in, atanu pen numei umdan a a-um ding adei hi. Alungsim ah duat ut nanleh, Macho a tanu a hambawl a, “Numei, na hun in um in …” chi khu a kamsuah tangpi ahi. Tuaziah in a tanu adin bangma a leisah ngai sih hi. Adihtah in, Macho in ta numei sang in ta pasal adei zaw hi. Mihing deidan leh Pasian lemguat lah kibang gige lou hi. Azi in pen ta pasal sang in ta numei ma adei zaw hi. Ta pasal a nei lou ziah in, Macho pen khat veivei akilungleng sah phuat hi. Tam bang umdan a zi Chingnu in a shi zadah vawt thu khat ahi.

Naupang poimo silte leh innsung tahsapna zong Macho in athei vateh sih hi. Zong athei nuam sih hi. Chingnu zong Manipur a oja sepna nei ahiziah in, innsung van leina din sum a maidoh thei zel hi. Atahtah in, innsung van poimo tampi a zi in aguh lei ngen ahi. Hinanleh Macho lungthah ding venna in, tanaute leh lawm-le-gualte silpiah (gift) dan ngen a minvaw uhi. Atanu birthday ni’n, Chingnu in Computer second-hand hoitah khat a innveng-te kung ah instalment apiah din ana la hi. Tami zong birthday present dan a minvaw ahi. Sil tampi mihing in selmang thei a, hinanleh sil zousia hun teng in kisel thei lou hi. Macho in a tanu khedap pen mankhe lou hi. Hinanleh Computer “present” thu pen, birthday zingni a, a innvengte tate leidawn apat ahing pitkhia (leak) kha laizang hi.

Tuachin Macho te innsung ah zinbu leng hi. A zi-le-tanu gamtatdan angaisun leh a lungthah mama a, hilpil ding a tum tinten hi. Office kikhah zou in “overtime” bangtan ama tham in, nitah inn lam ahing zuan hi. Khosiat laitah ahia, Macho in hitang-buakhu avei hi. Anahkhua zong asan vawt hi. Nitah Delhi lampite ah gari dim in, traffic a pumbuai hi. Office apat ahing kipat in khua kinim in, kawlphe leh vangin a huaise deudeu hi. Satin khu nanleh, Macho a pumtang in a tetawp dildel hi. Zekai tah leh thumu kisa deu mai in, Macho inn ahing tung hi. Guanuai ah abuakhu vei ahuaise deudeu a, alutang a sa vawt hi. Tualaitah in, a tanu in a khedap tha bun in computer phung ah ana tou linlen hi. Tuami agalmu leh a lungthahna akuang hi. Innsung zong lutman lou phial in, Macho in, “Computer koi hing present e?” chi’n azi leh atanu ahing thusit ta hi.

“I innveng te hing present” chin a tanu’n adawng ngal hi.

“Gen tha kia di … Koi in e?” chi’n Macho in agum dot kia a, mitdim zen in a zi a en phei hi.

A tanu zusip-vasip abang hiau hi. A kellu phum uh kitheikia hidi’a gingmaw in, Chingnu’n kisuangla sim kawm in hichin a dawng hi.

“I innveng te’n kiman deu a instalment a lei dia ahing piah uh ahi”.

“Bang dia ei leh ei kisol ding” chi’n Macho ahing kitawh hang a, a zi umna ahing zuan hi.

“Na lungthah ding ka zau man ua …” chi’a a tanu’n ahing hamkhe kia hi.

“Eh, numei! Ham ngam nalai maw?” chi’n a tanu pheta a beng man ta hi.

Atanu ahing kap a, tuabep in a zi zong kisum zou non lou hi.

“Kholai ah lah vakhu bang in na nunneem a, inn sung ah humpi nelkai na bang in! Bang dia innsung a lungthah nang agam-alei a na hichi sui ahiai?” Chingnu’n achi hi.

“Nang ziah a ve! Nang ziah! Na leptat ziah akhu!” chi’n Macho in a dawng hi.

“Eh, kei um sih leng nang zong bang ma hituan sih va teh! Bang dia nang hichi musit ahiai? Bang dia theisiam lou!” chi’n Chingnu aw-sang deu in ahing ham hi.

“Nang bang numei thei ngai sing. Numei phiangsan, bang kisa leltah na hia? Ta pasal zong nei lou” chi’n Macho in azi a dugaw et hi.

Tami hiatnei deu a thu kigen pen azi in pawna petma a, shi ta zaw vang achi hi.

“Bangma hisih ma ing e! Ta pasal zong nei sih ma ing. Zing chiang mama in inn lam ah kile vang” chi’n Chingnu’n a pasal a galgih a, ahing kikou zah hi.

Macho zong tuabep in a hing kitawh hang zosem a, akitom ta hi: “Pei aw, tu mama in, na inn ah kipei in! Na lim na mel zong munuam sing!” achi’n a zi awm sawn leh bet athua a, inn mai kot lam ah asawn pawt hi.

“Pa, hunsah phot un” Linda in aw-liing kawm in achi a, a nu inn sung ah a kailut kia hi.

Inn pulam ah hui-le-gua gin kiza hi. Tualai tah in electric mei thakhat in ahing mit hi. Macho-te innkuan limchiin (drama) zong ahing tawp thei guih hi. Zan lup hun toh hing kituah tou pai a, hamlou phunlou in lupna tung a zuan chiat uhi. Zingkal in office kai din Macho kuan a, Chingnu-te nuta in taatkal meileng ticket toh Lamka lam ana zuan ta uhi. Macho in ahi chi athei thou hi. Alungsim ah tambang in a ngaisun hi, “Pasal, ka pa tapa, koimo kizawlzawl sih va, a kitung tal deudeu hi”.

* * * *

TV Talk Show a et zou in, agil kial lah bang va la bang in a um hi. A anhuan nehpha seng lou dan ahi. Tuachin Macho a ngen in ahing lum ta hi. Zingkal khuavah in a innsung thawm hau huai dan athei khia a, nidang sang a bai zaw sem in office atung hi. Alawmte’n Macho a zatat ua, etton tah asa ua, a promotion mu zong a pahtat mama uhi. Kholai ah mikukal leh minumnem a kithei ahi. Tuaziah in a zi kung ah, “Kholai mi’n hing zatat thou na ve aw, nang maimai hiteh ahing simmaw” achi mun mama hi. Innsung mualphou ding venna in, Chingnu in a pasal umdan-te leh “domestic violence” zousia chillum toh aval zel hi. Chingnu “silence” leh Macho “violence” in kum tampi kitheisiamna khat ana nei uhi. Hinanleh zanni’a innkuan drama pen nidang bang lou in, tangthu tawpna dan abang ta hi. Aban um nalai hileh zong, tu dinmun in pen abei ahi ta.

Ni-le-hate hing kivei zel in, Macho zong office kai zel in, inn ahing tung zel hi. A bu-le-me huante zong nethei deu ta hi. Azite pei zou kal ni ding vel in, Pasian ni khat biahinn ava kai hi. Kikhop tawp in, Numei Pawl-te Chairperson nu’n Macho a houpi a,

“Chingnu-te nuta bang chi kal a inn lam na pei uh ahia? Delhi a umum uh kisa a, Lamka lam na tung man hiau uh. Zanni a New Bazaar a siltung bang chidan ahiai?” achi ta hi.

“Bang thu la, New Bazaar a siltung ka thei lou” Macho in a chi hi.

“Kou zong internet apat ka thei kha laizang uhi. Zogam.net apat. Sepaih-te toh helte New Bazaar a kikaptuahna ah civil mi ni shi in, numei naupang khat liam …” Chairperson nu’n achi hi.

“Lamka lam news ngaina mawng ave le” chi’n Macho in adawng a, anui hi.

“Na tanu min bang atai? Linda atai … naupang liam pen ama min a bang sim a”.

“Ing! Linda, Linda ave le … Bangchi e?” chi’n Macho zong thakhat in amaisuah hing kidang a, a aw ahing kiling zou hial hi. Thakhat a kehkia abang mai hi. Macho lungsim van akhai abang hi. Gen ding athei sih hi. Tualaitah in, atanu khu a shi mo, ahing mo kithei lou hi.

“Bang chidan e, Chairperson-pi, thuchian zaw na thei ei?” patau tah in ahing dong kia hi.

“Bazaar kai mitam laitah a kikap tuah ahi ua, Chingnu-te nuta in asat laitah tuakha hiva ka chithu hi. Naupang liam pen internet news ah Linda kum 12 mi kichi hileh kilawm in thei ngel ing. Anu toh New Bazaar a melei dia kuan chi’n a report uhi”.

“Khoh vawt e! Chiangkot leh mankhong kituah kichi tammi hiven” chi’n Macho amai mual vawt hi.

“Khongai aw, huchi ahileh innlam phone paivai. Nau pen adinmun hoina va. Lung himaw nai sin. Hoi din lamen ing” Chairperson-pi in achi’n a henep sawm hi.

Bangteng kigen nanleh, Macho pen alung himaw tinten hi. Azi-le-tanu toh a kihou nukhia pen a phoh tha a, a tanu ka aw leh ka mel a mitha in hing kilang hi. Inn tun a phone a bawl pai uleh, Lamka lam line a kimu zou sih hi. BSNL-te phone line pen ahichi thei zel ma ahi. “All lines in this route are busy; please try after sometime” chi’n computer a numei aw khat in a dawng giap hi. Sawmvei zavei a bawl vang un, bangma a phatuan sih hi.

“Bang teng hileh, zing ah phone mai vai. Kou zong na try va ung, nang zong na try in. Thuchian zaw na thei leh hing zasah pai in aw” Chairperson-pi in achi ta hi.

Macho in zong innlam a zuan ta hi. Innsung alut in, computer mai a a tanu touna a mu hi. Macho in atanu a gum houpi gige vang in, a lungsim tawng ah a it mama hi. Numei ahivang in, Linda in pasal lungsim aneina tampi um hi. Tuaziah a apa’n, “Numei, na hun in um in” achi gige ahi zaw hi. Hinanleh atahtah in Macho in alungsim ah Linda umdan tampi a kipahpi hi. Linda pen ta pasal dinmun a a-et chiang in, a lungdam pi a, alungsim adap nui zel hi. Hinanleh Lindan pen ta numei dinmun a a-et chiang in, “Numei, na hun in um in” achi kha zel hi. Innsung ah ama ngen a tou in, phamat lou in phone abawl zel hi. Hinanleh a line a shi vawt hi. Zansawt nua in singpi ahing awm a, singpi dawn zou in lum ding a kisa hi. Zankim ihsip nua in lupna lam ahing zuan ta hi. A ihmut asuah sih. Alum zel a athou zel hi. Khua vah angah bawl hi. Tuami zan adam sung a zan sawt penpen hidin a ngaisun hi.

Macho in a tanu gel tha zel a, ama neulai hun pou a zil tha kia hi. Linda in anu a itdan ama neulai toh kisun asahna pou a um hi. Macho neulai in zong anu-le-pate na kihau zel ua, zong na kivaw tham uhi. Ui-le-kel bang chi thei ahi uhi. Tua ama leh azi, Chingnu ma bang in. Gendan tuam in gen lei, ama leh azi pen nudung sun padung sun, chi zaw ding hi va. Tualai in singtang zodawn lam ah khosa uhi. Apa’n numei sawltah na asem hi. Chillai in, “tirkouh” ana chi phuat uhi. Apa pen Meitei lailui a anisuba tan na zou dan ahia, amau hun adia Zoukual a laisiam pawl ahi nalai uhi. Numei sawltah ahiziah in khochin a innsung kituah lou teng a lem tou a, hinanleh ama inn sung pen thangmai loupa suah zel hi. Bial-fang a kuan thimthem ngai ahiziah in, a zi-le-tate toh hun deibang in zong azang man sih hi. Inn a a-um sunsun chiang in zong, innsung buaina a tam nuam hi. Sawltapu in a zi-le-tate a hawmtho mama a, a phun sansan hi. Nasep lam, laisim lam leh biahna lam hitaleh a zi-le-tate alungtung zou mama sih hi. Akhual zin gamva na a mi zi hoi leh mi ta hoi teng ava mu a, tuaziah in a innkuan pite toh a tehkah den hi. A innkuan pite a tom sansan hi. Khat vei teng a zi-le-taten thuah hamsa asa hun uh a um hi.

Nitahkhat anu-le-pa kihau dan Macho in a photha kia hi. Zodawn electric meivah tun louna mun ahia, kerosene lartin (lantern) khat innsung ah a vah hi. Lartin pen naupang-te laisimna dia kizang zel hinanleh, tuami zan in innkuan drama bawlna din a zang uhi. Anu-le-pa bang kitu uh adia chi athei chian non vateh sih hi. Hinanleh apa’n a sambu-chiing ah anu aman a, nivei thumvei a beng ngaungau hi. Anu’n a thuh kia sih hi. Tualai in Macho pen Linda-te gual ma ahi ding hi. Naupang chima tah, agual lel lam apanpi a, Macho in anu alungsiat deudeu hi. Unau sagi vela ahi ua, chimaw kisa in a honka nainai uhi. Macho pen a hangsan deu hiding hiven, “Pa, hun sah tan” ahing chi hi. Tua bep in, apa’n chimo beidong atate enphei in, a drama a hunsah ta hi. Lunghimaw in, a innsah a innhang in ahing del uhi. Khenkhat in Macho nu a mosiat ua, khenkhat in apa a awimo dap uhi. Hunsawtpi nua thu ahi ta. Hinanleh apa thugen khat athei tha a, “Belkheng pa’n bel hoina dia a saat ahi” chi ahi. Tualeh anu’n, “Kei thuampua bang maimai a na hing ngaisun ta lawm!” chi’n a kap hi. Tua a hisap tha leh, anu thugen zong khiatna khat um in athei hi. Buddha in mawngsing nuai a navahna nirvana amu bang dandeu in, thakhat in a lungsim mit ahing vah hi. “Hi ngut ma e!” achi hi. Anu khu thuampua bel-le-kuang bang a soisah din a phal sih hi. Alungsim ah tam bang ngaisutna ahing lut hi: “Linda in zong anu Chingnu hichi’a a it adiai? Ken ka zi ka chi pen, ka tanu adia anu hi ngut ma ve aw maw? Pasal mit maimai a sil teng et pen bukim zou lou ma hi. Mit lang khat sang in mit langni in muna zau zaw leh thuh zaw nei hi. Linda in kei apa bang chi’n ahing mu diai i zaw? Linda, ka tanu, hing heisan sin! Linda, bawi nu, hing peisan sin!” chi’n Macho ahing kapkhe khongkhong a, hitui naptui toh akiteh hi. Apichin nua a hichi bang a akah lam, Macho in athei ngai sih hi. A kakhiat zou in, a puahgih zang deu abang hi. A ihmu thei pai a, hinanleh dahkal 4 zou vel in khua ahing vahpai ta hi.

Zingkal a thotho in Macho in phone a bawl pai a, line a mu tuan sih. Nidang bang in office a va kai a, hinanleh a lungsim puagih kupna ding hun lemtang a um sih hi. Nitah dah 6 vel, inn a tun in Chairperson-pi in Macho a phone a, Zogam.net news apat Lamka phone line teng kisia chi report ahing hil uhi. Hinanleh lametna abei nua in,BSNL-te line a peithei kia ta hi. Zanlam ahi ta hi. Macho in Lamka a tanaute inn khat a phone pai leh ana lum man ta uhi. Hinanleh ahing thou kia ua, sawtpi akihou uhi. Atanu Linda pen liam petma a, hinanleh doctor ten a dinmun zauhuai lou in agen uhi. Thautang baleng in a baan veilam kha a, hinanleh hamphat huai tah in, a gu sukha lou vanglah hi. Azi Chingnu pen bangma chi lou dan ahi. Macho in a tanu a phone ut tinten a, hinanleh hospital ah phone a um sih hi. Azi zong a houpi ut sam a, nanleh apat dan ding abeidong hi. Khatveivei, suti nget a Lamka phah mai ding bang a ngaisun hi. Hitaleh, Lamka atun chiang in bang agen diai?

Ni khat vel hichia lungsim khensatna kichian nei thei lou in a um hi. Atawp ah, zum-le-saili a koima shi lou chi’n a sungte inn a phone hi. Azi ana um laitah ahia, phone ala hi. Aman zong Linda tanchin a dong pai hi. Chingnu’n Macho phone ding lamen seng lou a, lamdang a sa sim hi. “Hoina ung, bang ma lunghimaw ding um sih!” chi’n phone a koi ta hi. Tomkhat zou in Macho in Chingnu a phone kia a, Linda a houpi theina din mobile number khat a ngen hi. Atanaute uh number khat a pia a, azingni zingkal dah 8 vel in Linda leh apa kihou din a guanggal ta uhi. Linda in apa tung ah hasiatna nei nanleh a itna bei tuan lou hiding hiven, apa toh kihou ding a ngahla hi. Dah 8 chet in Macho in ahing phone petma a, “Hello, Linda!” achi hi.

“Pa, bang e nagen nuam?” chi’n Linda in zauthawng sim hileh kilawm in adawng hi. Atanu in “Pa” chia a dawnna aw a zahleh, thakhat in a hasiattha bang asuah a, a heiteng ama khoikha a, tomkhat hamthei lou in a um hi.

“Pa, bang thu e?” Linda in ahing chi kia hi.

“Eh, bawinu, bangma hi sih e …i aw … Ahhh…” chi’n Macho kisum zou lou in, ahitui ahing luang hi.

Linda in apa aw-suah nidang toh kibang lou a neem in athei a, hun peisa ah apa’n “numei” ahilou leh “Linda” chi ngen in ahan zel hi. Tuzing kal a apa’n “Bawinu, bangma hi sih e” chi a zah in lamdang sahna leh kipahna in adim a, apa a ngaina akuang tha sah hi. Gen ding thei zoh lou in, Linda in

“Pa na hitang a dam tai?” a chi’n hi.

“Ka hitang maw, dam ding hi ta. Nangla bang na chi ei? Zanni zan in ihmu lou in ka hing gel hi. Hing houpi pai ding ka chi leh phone line sawtpi a buai hi. Suti ka mu leh kei zong Lamka ka hing pha sawm hi”.

Chingnu in Linda leh apa kihoudan amu leh, apasal tung a alungthana akiam zou hi. A pasal in zong a tanu ngai mama, hoh mama ahi, chi athei bep in Macho ahepitha asuah phial hi. Gintat khol loupi’a a pasal in a phone dan bang a gel kia a, alungsim a nip hiaihiai hi.

Macho in suti anget leh amu petma a, Lamka ahing tung ta hi. Atuntun in hospital lam azuan pai a, a zi-le-tanu toh a kimu uhi. Shi-le-hing kimu bang in a tanu a ngawngkawi ta a, a hitui ahing luang hi. Azi in zong apasal umdan kikhel asa a, lamdang asa a, kipahnan adim hi. A lungthahna teng huipi leh guapi nua a gialtui bang in a zulmang siang hi. Laphuahtu’n “Kipahna’n ka biangki ah luanhi aluang” ana chi khu athaw ta uhi. A gei ua lum damlou-te leh zatou inn ngahte’n, tami innkuan drama a en uhi. Linda hima awlawl in hing dam ta hi. Tahsa leh lungsim liamna tampi hun in a sudam thei a, nanleh melchihna din hima-pawn a nuasia vateh hi.

Featured Post

Gam neitu hina (real property)

David Vumlallian Zou, PhD History Department University of Delhi   Khongjom Gal a Sapkang British te leh Meitei te a kido zo nua sawt lo, 18...